Ali Küçük

Ali Küçük

(ö. 562/1167)

Begteginliler de denilen Erbil Atabegliği'nin kurucusu.

Begtegin b. Muhammed adlı bir Türkmen beyinin oğlu olup Musul atabeği İmâdeddin Zengi’nin kumandanlanndandır. Zengî. Erbin ele geçirince burayı Ali Küçük'e iktâ etti (1132). Uzun yıllar Ebü'l-Heycâ adlı bir Arap ailesinin idaresi altında bulunan Erbil, Ali Küçük zamanında Türkmenler'in iskân edildiği bir merkez haline geldi. Ali Küçük, atabeg Zengi’nin Bizans ve Haçlılar ile olan mücadelesi sırasında Halep müdafaasına katıldı ve onun Dımaşk Atabegliği'ne karşı yaptığı seferlerde de görev aldı. Atabeg Zengî, 24 Aralık 1144'te Urfa'yı Haçlı Kontu II. Joscelin'den alınca buranın valiliğine Ali Küçük'ü getirdi ve emrine bir garnizon İle yedi kumandan verdi; ayrıca ondan Urfanın imar edilmesini de istedi. Ali Küçük Urfa'nın fethinden sonra II. Joscelin'in hâkimiyeti altındaki Bire'nin (Birecik) kuşatılması sırasında Musul'da çıkan isyanın bastırılması ve suçluların cezalandırılması ile görevlendirilince süratle Musul'a geldi ve asayişi sağladı. Bu başarısı üzerine Musul valiliğine tayin edildi. Atabeg Zengî 1140 yılında Emîr Kıpçak'ın elinden aldığı Şehrizor'u da Ali Küçük'e iktâ etti. Zengi, Ca'ber Kalesi'ni kuşatırken Ali Küçük kumandasında bir birliği Fenek üzerine gönderdi. Ancak Ca'ber kuşatması sırasında Zengrnin öldürülmesi üzerine (1146), Ali Küçük Fenek harekâtını yanda bırakarak Musul'a döndü. Atabeg Zengrnin ölümünden sonra ülkesi oğulları arasında taksim edildi. Zengrnin büyük oğlu Seyfeddin Gazi Musul'a gelerek buraya hâkim olunca Ali Küçük de onun hizmetine girdi.

Seyfeddin Gazi'nin Musul'daki hâkimiyeti dört yıl sürdü. 1149 yılında onun ölümü üzerine yerine geçen kardeşi Kutbüddin Mevdûd zamanında Ali Küçük'ün nüfuzu daha da arttı. Musul Atabegliği'ne bağlanan Sincar da ona iktâ edildi. Büyük Selçuklu İmparatorluğunun yıkılışından sonra Irak Selçuklu hanedanı mensupları arasında başlayan saltanat mücadelesinde Ali Küçük. Sultan Muhammed'i Süleyman Şah'a karşı destekledi, hatta bozgun halinde geri çekilmekte olan Süleyman Şah'ı kendi topraklan içinde yakalatarak Musul'da hapsettirdi. Sultan Muhammed'in 1157 yılında başarısızlıkla sonuçlanan Bağdat muhasarasına da katılan Ali Küçük, onun Kasım 1159'da ölümü üzerine Süleyman Sah'ı serbest bıraktı. Daha sonra Suriye hâkimi Nüreddin Mahmûd b. Zengrnin Harran Seferi'ne Musul ordusu kumandanı olarak katıldı. 20 Haziran 1159'da Harran'ı alan Nüreddin, hizmetinden dolayı burayı ona iktâ etti. Ali Küçük Nüreddin Mahmüd'un Haçlılar'a karşı yaptığı Hârim ve Suriye seferlerine de katıldı. Artık çok yaşlanmış ve gözleri görmez olmuştu. Bu yüzden 1167 yılında Musul'daki görevinden ayrıldı ve beyliğin merkezi olan Erbil'e giderek istirahate çekildi. Erbil'den başKa sahip olduğu diğer iktâ bölgelerini Musul atabeği Mevdüd'a bıraktıktan sonra 1167 yılı Eylülünde 100 yaşını aşmış olarak Erbil'de vefat etti. Musul'da Câmiu'l-atîk yanında yaptırmış olduğu türbeye defnedildi. Kendisinden sonra yerine oğlu Kökböri geçti. [955]



Bibliyografya


1) İbnü'l-Kalânisî, Zeytü Târihi Dımaşk [956] Beyrut 1908, s. 280, 281, 355, 358;

2) İbnü'l-Ezrak el-Fârikî. Târihu Meyyafârikin ve Amid, British Museum, nr. Oriental 5803, vr. 172B, 173, 174. 179;

3) İbnü'1-Esîr. ei-Kâmil, XI, 75, 76, 98, 99, 205, 207, 254, 255;

4) a.mlf.. et-Târihu'1-bahir fi'd-devleti'i-Atâbekiyye bi'i-Mûşut [957] Kahire 1963, s. 66, 70, 93, 97, 109, 114, 115, 135;

5) İbnü'l-Adîm. Zübdetul-haleb [958] Dımaşk 1951, 68, II. 264, 265. 281, 308, 311;

6) N. Elisseefi. Nur ad-Dinun Grand Prince Musulman de Syrie av temps des Croisades (511-568/1118) 174, Damascus 1967, II, 380, 382, 383, 391, 393, 399, 440, 533, 618, 619, 931, 932;

7) Coşkun Alptekin, The Reign of Zangi, Erzurum 1978, s. 65, 72, 83, 87, 91;

8) “Begtiginliler”, IA, II, 449, 450;

9) Cl. Cahen. “Begteginids”, El (lng.),l, 1160, 1161. [959]