Ahmet Teküder

Ahmet Teküder


(ö. 683/1284) İlk müslüman İlhanlı hükümdarı (1282-1284).

Doğum tarihi kesin bilinmemekle birlikte 645 (1247) yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Hülâgü Han'ın oğullarından olan Teküder (Tegüder), annesi Kutuy Hatun tarafından yetiştirildi. Fakat annesinin dinini benimsemeyerek İslâmiyet'i kabul etti ve Ahmed adını aldı. 1282 yılında ikinci Moğol hükümdarı ve ağabeyi Abaka'nın ölümü üzerine, Merâga yakınlarında toplanan kurultayda han seçildi ve Abaka'nın en büyük oğlu Argun'un muhalefetine rağmen bir ay sonra Aladağ'da yapılan bir merasimle taç giydi. Henüz Aladağ'dayken, meşhur Cüveynî ailesinin itibarını iade edip Şemseddin Cüveynfyi sâhib-i dîvân makamına getirdi. Şemseddin'in tavsiyelerine uyarak İlhanlılar'ın en büyük düşmanı olan Mısır Memlükleri'yle dostluk anlaşması yapmak için, aralarında devrin meşhur ulemâsından Kutbüddîn-i Şîrâz’nin de bulunduğu bir heyeti Kahire'ye gönderdi. Ancak bu teşebbüs bir sonuç vermedi. Memlûk Sultanı Kalavun, Teküder'in kardeşi Kongurtay'ın Anadolu'da yaptığı tahribatı ileri sürerek sulh tekliflerini reddetti. Moğol emirlerinin çoğu zaten Mısır'a yeniden savaş açmayı arzu ediyorlardı. Bu arada kurultaydan sonra Horasan'a çekilen Argun, amcasını tahttan indirmek için çeşitli yollara başvurdu. İlk önce Kongurtay'ın taraftarlığını kazanarak Teküder'e karşı bir suikast hazırlattı. Ancak bunu zamanında haber alan Teküder. 1283 yılında Karabağ'da Kon-gurtay'ı öldürttü. Ardından, damadı Alinak'ı Argun'u takip etmekle görevlendirdi. Bunun üzerine Argun amcasıyla barış yapmak istedi. Fakat Temmuz 1284 tarihinde esir alınıp Teküder'in huzuruna getirildi. Alinak'ın bütün ısrarına rağmen Teküder, Argun'u öldürt-medi; ancak bu ona pahalıya mal oldu. Zira bu sırada Moğol emirlerinden Bu ka, Alinak'ı öldürüp Argun'u serbest bıraktı. Bunu haber alan Teküder. Altın Orda topraklarına sığınmak maksadıyla kaçmaya kalktıysa da yolda yakalanıp Argun'a teslim edildi. 26 Cemâziyelevvel 683 (10 Ağustos 1284) tarihinde Moğol geleneklerine göre sırtı kırılarak Kon-gurtay'ın akrabaları tarafından öldürüldü.

Samimi bir müslüman olan Teküder, inancı dolayısıyla Moğol yasalarına ihanet etmekle suçlanmıştır. Ancak tahtını ve hayatını İslâmiyet'i kabulünden çok, dirayetsiz bir hükümdar olması sebebiyle kaybetmiştir. Tasavvufa aşırı şekilde ilgi duyardı. Bundan dolayı vaktini semâ ve diğer sûff âyinleriyle geçirerek devlet işlerini annesine bıraktı. Bununla beraber Moğollar arasında İslâmiyet'in faal bir şekilde yayılmasına gayret etmedi. Bu görevi on bir yıl kadar sonra, Argun'un oğlu ve İlhanlılar'ın en kabiliyetli hükümdarı olan Mahmud Gazan Han üzerine almıştır. [523]



Bibliyografya


1) Reşîdüddin. Câmlcu't-tevârih [524], Baku 1958, III, 165, 194;

2) Aksarâyî, Müsâmeretü'l-ahbâr [525]. Ankara 1944, s. 136, 141;

3) Vassâf, Târih, Bombay 1269/1853, s. 105, 136;

4) A. A. Alizâde, Sotsial-no-Ekonomiçeskaya İ Potitiçeskaya İstoriya Azerbaycana XIII-XIV vv, Baku 1956, bk. İndeks;

5) B. Spuler. İran Moğoilan [526], Ankara 1957, s. 89, 98;

6) Abbas İkbâl, Târih-i Moğul, Tahran 1341 hş. 1962, bk. İndeks;

7) Chır, V, 364-368;

8) Faruk Sümer, “Teküder”, İA, Xll/1, s. 144, 145;

9) P. Jackson. “Ahmad Taküdâr”, Elr., I, 661, 662. [527]