Edebiyat Yusuf Has Hacib

YUSUF HAS HACİB


(1019, ?-?), şair.

Karahanlılar döneminde Balasagun'da yaşadı, ünlü yapıtı "Kutadgu Bilig"i 1070 yılında Kaşgar'da tamamlayarak, Süleyman Arslan Han'dan sonra hükümdar olan Hasan bin Arslan'a sundu. Şairin gücünü değerlendiren hükümdar, Yusuf'a "Has Hacib" unvanını verdi. Yusuf Has Hacib'in çeşitli bilim dalları yanı sıra edebiyata ilgi duyduğu, askerî zümreyle ilgisi olmadığı, Farabi'nin yapıtlarıyla çok sıkı bir yakınlık kurduğu kabul edilir. Orta Asya'da iç çatışmaların arttığı yıllarda ahlâk kurallarının yeniden düzenlenmesi gereksinmesini duyarak, geçmiş günlerdeki "ideal" bir toplumun ortaya konması yoluyla, kendi dönemini eleştirdiği yapıtında Türkçe yazmaya özen gösterdi.

Yusuf Has Hacib

Karahanlı edip, şâir ve devlet adamı. Doğu Türkistan’daki Balasagun şehrinde, muhtemelen 1017 yılında doğdu. Asil bir Türk ve Müslüman âileye mensup olduğu tahmin edilmektedir. Balasagun’da tahsil ve terbiye gördü. Karahanlı hizmetine girip, “Has Hâcib” unvânını almadan önce Balasagunlu Yûsuf, olarak tanındı. Balasagunlu Yûsuf, kendini çok iyi yetiştirdi. Elli yaşlarındayken on sekiz ay içerisinde manzum olarak Kutadgu Bilig adlı meşhur eserini yazdı. Bu kitabı, Kaşgar’a gelip, 1070’te Karahanlı hükümdarı, edebiyat meraklısı Uluğ Kara Buğra Hana arz etti. Kara Buğra Han, Türklerin ahlâk hukuk ve devlet idâresi ile törelerini çok güzel olarak dile getiren eseri, Balasagunlu Yûsuf’a, sarayında okuttu. Kutadgu Bilig, Karahanlı Sarayında günlerce okunup, çok beğenildi. “Uluğ Has Hâcib” unvânı ile başvezir yardımcılığı ile taltif edilerek, en yüksek Karahanlı devlet memuriyetlerinden biri verildi. Bu vazifesiyle “Yûsuf Has Hâcib” olarak tanınıp, târih ve edebiyat literatürüne girdi.


Yûsuf Has Hâcib, İslâmî Türk edebiyatının, eseri elimize geçen ilk yazarıdır. Devrinin bilgin bir yazarı ve Türk tefekkür târihinin mümtaz bir düşünürüdür. Eserini, münâcât, nât, cihâr yâr-ı güzîn’i övme ile süslemiştir. Yûsuf Has Hâcib’in vefâtı muhtemelen 1077’dir.