Konu Özeti Konu Anlatımı SSCB’nin Kurulmasının Orta Asya Türk Toplumlarında Meydana Getirdiği Değişim

1.2. SSCB’NİN KURULMASININ ORTA ASYA TÜRK TOPLUMLARINDA MEYDANA GETİRDİĞİ DEĞİŞİM

- I. Dünya Savaşı başladığında sosyal ve ekonomik yapısı kötüleşen Rusya’da 24 Şubat 1917’de 200 bin işçinin katıldığı grevi bastırmak için gelen askerlerin de greve katılmasıyla bakanlar ve generaller tutuklanmaya başlandı.

- 8 Mart 1917’de yeniden bir halk hareketiyle işçi ve askerler yönetimi ele aldı.

- 1917 Mart’ında Çar II. Nikola tahttan ayrıldı ve yerine Devrimci Hükümet (Geçici Hükümet) kuruldu.

- Devrimci Hükûmet içerisindeki Bolşevikler, “barış, ekmek ve toprak” sloganıyla yaptıkları hükûmet içi bir darbeyle Menşevikleri bertaraf ederek iktidarı ele geçirdi.

- 3 Mart 1918 tarihli Brest Litowsk (Birest Litovsk) Antlaşması ile Bolşevik Rusya l. Dünya Savaşı’ndan çekildi.

- Sovyet Rusya 1917-1939 yılları arasında göreli güçsüzlük döneminde Avrupa’da barışın yerleşmesi için uğraştı.

- Bu dönemde Sovyet Rusya ideolojik hedeflerine siyasi hedeflerinden daha çok önem verdiğinden tarafsızlık ve saldırmazlık politikasını izledi.

- Ayrıca ihtilal içinde ihtilal yapan Lenin, azınlıkların da desteğini alabilmek için self determinasyon politikasını benimsediklerini ilan etti.

- Bu vaat Rusya’daki Müslüman toplumunda önemli miktarda Bolşevik taraftarının ortaya çıkmasına neden oldu.



Türkistan Millî Mücadelesi ve Basmacı Hareketi

- Rus işgallerinin yaşandığı dönemde Türkistan Türkleri (Özbek, Kazak, Kırgız, Türkmen).

- 1905 Rus Devleti ile Azerbaycan, Tatar, Kırım, Avar, Dağıstan gibi Türk toplulukları arasında bir birlik kurulamadı.

- Enver Paşa etkin bir rol oynamıştır.

Basmacı Hareketi:

- Rusların Hokand Millî Hükümetini devirmesinin ardından yaptığı katliamlara tepki olarak Ergaş Korbaşı önderliğinde başlatılan Türkistan’ın millî mücadelesidir.

Basmacı Hareketi olarak adlandırılan bu mücadele üç döneme ayrılabilir:

- 1. 1918-1921 yılları arasındaki dönem.

- 2. Enver Paşa’nın lider olduğu 1921-1922 yılları arasındaki dönem.

- 3. Enver Paşa’nın şehit edilmesiyle başlayan 1922-1935 yılları arasındaki dönem.

- Türkistan’da 1916’da başlayan isyanlar 1918’de Fergana Vadisi’nin tamamına yayılarak Türkistan millî mücadelesine dönüştü.

- “Türkistan, Türkistanlılarındır.” parolasıyla yola çıkılan bu mücadeleye köylülerin yanında sanatkârlar, din adamları ve reformistler de katıldı.

- 8 Kasım 1921’de Enver Paşa Buhara’da ortaya çıktı. Burada “tam bağımsız Türkistan” için mücadele etmeye karar verdi.

- Kısa bir süre sonra Basmacı Hareketi’ni tek elde topladı.

- Bu dönem millî direnişin zirvesi oldu.

- 1922’de bir baskın neticesinde Enver Paşa’nın şehit edilmesi üzerine üçüncü dönem başladı. 1924’te hareket Ruslar tarafından bastırılsa da direniş aralıklarla 1935’e kadar devam etti.

- 1936’da Sovyet Türk devletleri kurularak SSCB’ye bağlandı ve Türkistan millî mücadelesi tamamen sonlandırıldı.

Gazavât/Müridizm Direniş Hareketi

- On sekizinci yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Kafkasya’yı istilasına karşı ortaya çıkan ve Şeyh Şamil) ile özdeşleşen dinî ve millî direnişi, Ruslar Müridizm Hareketi, Müslümanlar Gazavât olarak adlandırmıştır.

- Gazavât, farklı dillerin konuşulduğu, farklı etnik kökene sahip halkların bulunduğu Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığının hedeflendiği tasavvuf kökenli bir siyasi hareket olmuştur.

- Gazavât, 1917-1922 yıllan arasında Sovyet yönetimi tarafından millî bir kurtuluş hareketi, ilerici ve demokratik bir direniş olarak değerlendirilmiştir.

- Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasıyla Grozni’nin kontrolünü ele geçiren General Cahar Dudayev, Çeçen İşkerya Cumhuriyeti’ni (ÇİC) ilan etmiştir.

- ÇİC ve Rusya Federasyonu arasındaki çatışmalar 1990’ların ilk yarısında artarak 1994’te bir savaşa dönüşmüştür.

- 1997’de imzalanan Hasavyurt Antlaşması’yla Çeçenistan’a yarı özerklik verilmiş fakat 1999 Eylül’ünde Rus kuvvetlerinin Çeçenistan’ı tekrar işgal etmesiyle barış son bulmuştur.

Azerbaycan ve Mehmet Emin Resulzâde (1884-1955)

- Oğuzların devamı olarak Hazar Denizi’nin güneybatısında yer alan bölgede yaşayan Türklere Azeri Türkü denmiştir.

- 1901’de “Millî Azatlık Hareketi” ile Çar idaresine karşı başlatılan millî direniş sonuçsuz kalmıştır.

- Bu ortamda Mehmet Emin Resulzâde gibi bir lider ortaya çıkmıştır.

- Milliyetçilik ve devletçilik kabiliyetlerinde çok ileri düzeyde tesir gücüne sahip olan Resulzâde; İsmail Gaspıralı, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura gibi güçlü fikir insanlarından etkilenmiştir.

- Çarın baskıları sonrasında 1908’de İran’a gitmek zorunda kalmıştır.

- 1911’de kurulan Musavat Partisi ile Azerbaycan millî direnişi, siyasi bir boyut kazanmıştır.

-I. Dünya Savaşı sonrasında 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kurularak bağımsızlık ilan edilmiştir.

- Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin üç ideali, “Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak” olmuştur.

- Sovyet idaresi 28 Nisan 1920’de bu devlete son vererek yönetimi ele almıştır.

- Mehmet Emin Resulzâde bu ortamda Türkiye’ye kaçmıştır.

- SSCB’nin resmen dağılmasıyla Azerbaycan Devleti 1991’de yeniden kurulmuştur.

Başkortostan ve Ahmet Zeki Velidî Togan (1890-1970)

- Başkortlar, Ahmet Zeki Velidî Togan önderliğinde Rusya Müslümanları Kongresi’ne katılmış ve 1919’da Togan’ın liderliğinde Başkort Otonom Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır.

- Ahmet Zeki Velidî Togan, devlet başkanlığı sırasında Sovyet yönetimiyle arası açılınca Güney Türkistan’a gitmiş ve Basmacı Hareketi’ne katılmıştır.

- Başkortların millî mücadelesinin sembol ismi olan Ahmet Zeki Velidî Togan, 10 Aralık 1890’da Başkort bölgesi İşimbay kazası Küzen köyünde doğmuştur.

- Başkort Özerk Cumhuriyeti’nin kurulmasında aktif görev alıp kısa bir süre sonra devlet başkanı olmuştur.

- 1921’de Türkistan Millî Birliğinin başına getirilen Togan, Basmacı Hareketi’ne katılarak Bolşeviklerle mücadeleye girişmiştir.

- Ahmet Zeki Velidî Togan, 1923’te hareketin başarısız olması üzerine İran, Afganistan ve Hindistan üzerinden Avrupa’ya gitmiş ve 1925’te Türkiye’ye gelmiştir.

- Yurt dışı ve yurt içinde birçok üniversitede görev yapmıştır.

- 1970’te İstanbul Üniversitesinde görev yaptığı sırada geçirdiği bir ameliyat sonrasında vefat etmiştir.

- Ahmet Zeki Velidî Togan, şüphesiz Türk-İslam tarihi açısından iyi bir bilim insanı, Türk tarihi açısından fedakâr bir siyasetçidir.