Adnan Menderes

Adnan Menderes
Ekteki resimleri görmek için kayıt olmalısınız


1899 yılında Aydın’da doğdu. Babası İzmirli Katipzade İbrahim Ethem Bey, annesi Aydınlı Hacı Alipaşazadeler’den Tevfika Hanım’dır.Anne ve babasını küçük yaşta kaybetti. O'nu anneannesi büyüttü. Tahsil hayatına İzmir İttihat ve Terakki Mektebi’nde başlayan Adnan Menderes, Kızılçulu Amerikan Koleji’nde okurken misyonerlerle başı derde girdiği için, çeşitli makamlara müracaat etti. Müracaat ettiği makamların birinin başında Celal Bayar vardı. Bayar’la böyle tanışmış oldu.

Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitiren Adnan Menderes, Birinci Dünya Savaşı sırasında yedeksubay olarak askerliğini yaptı. Aydın’da bazı arkadaşlarıyla birlikte Ayyıldız Çetesi’ni kurdu. Daha sonra Söke’de Piyade Alay Yaveri olarak savaşa katıldı. Savaştan sonra İstiklal Madalyası aldı.

Ali Fethi Okyar tarafından 1930 senesinde kurulan ancak kısa sürede kapatılan Serbest Fırka’nın Aydın Teşkilatı'nı kurarak başkanı oldu. Bu parti kapatılınca CHP’ye girdi ve 1931 yılında bu partiden Aydın Milletvekili seçildi.

1945 senesine kadar TBMM’de komisyon raportörlüğü yapan Adnan Menderes, o yıl Saracoğlu Hükümeti’nin getirdiği Toprak Kanunu Tasarısı'nı şiddetle reddederek, komisyondan istifa etti. Partide yaptıkları muhalefetten dolayı, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte CHP Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945’te ihraç edildiler.

Celal Bayar da hem partiden hem de milletvekilliğinden istifa etti. Bu hareketler Demokrat Parti’nin 7 Ocak 1946’da kurulmasına sebep oldu. 1946 seçimlerinde Demokrat Parti’den Kütahya Milletvekili olarak meclise girdi. Celal Bayar’dan sonra ikinci adam durumuna geldi.

14 mayıs 1950 seçimlerinde DP oyların 53,5’ini alarak iktidar oldu. 10 senelik DP iktidarının tek başbakanı oldu ve o döneme damgasını vurdu. İktidarı zamanında 5 hükümet kurdu. Bu 10 senelik zaman içinde Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde büyük gelişmeler oldu. Sanayileşme ve şehirleşme hamlesi başladı, köye makine girdi, ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık yeniden başladı. Türkiye kalkınma kavramıyla tanıştı.

27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askeri darbeyle iktidardan indirildi. Yassıada’ya hapsedildi. Milli Birlik Komitesi tarafından kurulan Yüksek Adalet Divanı’nca idama mahkum edildi. Yassıada'da tutuklu bulunduğu sırada çeşitli işkencelere maruz kaldığı söylenir. 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı Ada’da idam edildi.
 
BUNLAR DA İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
ADNAN MENDERES'İN HAYATI

1899'da, Aydınlı toprak ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Büyük babası Hacı Ali Paşa Konya'dan Tire taraflarına göç etmiştir
İbrahim Ethem Bey'le, Tevfika Hanım'ın oğludur. Kız kardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür. I. Dünya Savaşı öncesinde ön­ce Karşıyaka'da forvet, daha sonra Altay'da kalecilik olmak üzere futbol oynadı. (İzmir'in ünlü ailelerinden, Evliyazade Fatma Berin Hanımla evlenmiş, ondan Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere üç oğlu olmuştur. İl­kokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji'nden mezun ol­du.) I. Dünya Savaşı'nda yedek subay eğitimi gördü, fakat hastalandığı için cepheye gidemedi. İstiklal Savaşı'na katıldı ve İstiklal Madalyası aldı. Milletvekili seçildikten sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne devam etti ve 1935 yılında mezun oldu.
CHP Dönemi
Aydın'da, 1930'da, kısa süreli "Serbest Cumhuriyet Fırkasının bir kolunu organize etti. Partinin kendini feshetmesinden sona Cumhuriyet Halk Partisi'ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi'nden Aydın milletvekili seçildi. Atatürk'ün ölümünden sonra İnönü CHP'nin başına geçince İnönü'nün bütün üretim araçlarını devletleştirme faaliyetlerine karşı çıktı. Menderes en sert çıkışını ise çiftçiyi topraklandırma yasası görüşülürken yaptı. Dörtlü Tak­rir olayı ve parti için muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP'den ihraç edildi.

Demokrat Parti Dönemi

7 Aralık 1945'te, CHP'den birlikte ihraç edildikleri ar­kadaşları Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti'yi kurdu. 1947'de yapılması gere­ken seçimler CHP tarafından bir yıl öne alındı. Bu se­çimleri CHP kazandı ancak seçimlerde "açık oy gizli tasnif" usulü uygulandığı için seçimlerin şaibeli oldu­ğu iddia edilmektedir. 14 Mayıs 1950 yapılan seçim­lerde ise CHP %40,DP %52 oy aldı. Seçimleri DP ka­zanmıştı ancak seçim sisteminin çarpıklığı nedeniyle (Çoğunluk Sistemi) DP 488, CHP 32 milletvekili çıkar­dı.

Demokrat Parti daha sonra yapılan 1954 seçimle­rinde %56, 1957 seçimlerinde de %47 oy alarak tek başına iktidarını devam ettirdi.

Adnan Menderes'in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu. 1. Menderes Hükümetinin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle bazı devlet otomobillerinin satmak oldu. Daha sonraysa o döneme kadar Türkçe okunan eza­nın Arapça okunmasını serbest bıraktı. Ancak bu dö­neme damgasını vuran olay 6 Haziran 1950'de ya­şandı. Hükümet Genelkurmay Başkanı Nazif Gürman başta olmak üzere bütün üst komuta kademesi de da­hil olmak üzere 15 general ve 150 albay emekliye sevk edildi.
Menderes döneminde Amerikan Ford Vakfı katkılarıy­la Orta Doğu Teknik Üniversitesi'ni kurmuştur. Türkiye Vakıflar Bankası'nı kurdu ve özel bankacılığı da teş­vik etti. 1937'de temelleri Atatürk ve İsmet İnönü tara­fından atılan yuvarlak inşaat demiri imal eden Kara­bük Demir-Çelik Tesislerine ilave olarak yassı çelik (sac) imal eden Ereğli Erdemir Demir-Çelik Tesisleri­ni Amerikan Marshall Planından gelen kredilerle kur­du. Ayrıca Karayolları Genel Müdürlüğü'nü kurdu ve Türkiye'nin karayolları ağını genişletmek için Marshall Planı gelen kredilerin bir kısmını kullandı.
Adnan Menderes'in 10 yıllık Başvekillik döneminde Türki­ye'nin Gayri Safi Milli Hasılası yılda ortalama %9 ora­nında büyüdü. Ancak devam eden yıllarda alınan borçların geri ödenememesi ve dış ticaret açığının çok artması yüzünden 1958 yılında Türkiye Ekonomi­si iflas etti. Cumhuriyet tarihinin en yüksek oranlı devalüasyonu yaşandı (dolar 2 liradan 9 liraya çıkarıldı). Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyece­ğini açıklayarak Moratoryum (borçların ödenemeye­ceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve İMF ilk stand-by anlaşması imzalandı.

Son Menderes hükümeti (23. hükümet) Kıbrıs konu­sunda imzaladıkları ortaklık anlaşmasına garantörlük maddesini yerleştirerek Türk ordusunun 1974 yılında iki aşamada gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekâtı’nın hukuki zeminini hazırlanmasını sağladı.

Menderes'e Yöneltilen Suçlamalar

Menderes Örtülü Ödenek paralarını zimmetine geçir­mek (13 oturum sürdü ve 2 Şubat 1961 de karar bağ­landı. Mahkeme 10 yıllık Örtülü Ödenek kayıtlarını is­tedi. Menderes bu dava sonucunda 4 877 780 lirayı zimmetine geçirmekten suçlu bulundu ve paranın tah­sili için Aydın'daki arazilerine el kondu), 6-7 eylül olay­larına önceden haberi olduğu halde müdahale etmemek, Doktorunu Soprano Ayhan Aydan'dan do­ğan gayri meşru çocuğunu öldürmeye azmettirmek (Bebek Davası, Milli Birlik Komitesi başkanı Cemal Gürsel davanın kapalı oturumda yapılmasını istemiş ancak mahkeme reddetmiştir), kurulan bir örgütü baş­ka bir sınıf üzerinde baskı aracı olarak kullanmak (Va­tan Cephesi olayı), İstanbul'da pek çok vatandaşın evini, parasını geciktirerek ya da hiç ödemeden istim­lak etmek, kanuna aykırı olarak Üniversite basmak ve halka ateş açtırtmak, bazı muhalefet milletvekillerinin ve muhalefet liderinin seyahat özgürlüğünü kısıtla­mak, Döviz Yasası'nı ihmal etmek, devlet radyosunu siyasi çıkarları için kullanmak, halkı Demokrat İzmir gazetesinin matbaasını tahrip etmeye teşvik etmek ve içinde Kırşehir'in haksız olarak ilçe yapılması, yar­gı bağımsızlığının ihlali, 1954-1957 seçimlerinin ka­nuna aykırı olarak değiştirilmesi Tahkikat komisyon'unun kurulup olağanüstü yetkilerle donatılması. CHP’nin mallarına haksız yere el koyulması gibi suçların yer aldığı Anayasa'nın ihlali davası olmak üzere 13 ayrı davadan yargılandı ve (Bebek Davası) dışındaki bütün davalardan suçlu bulundu.

Ayrıca örtülü ödenek davası konuşulurken Amerikan gizli servisinin Türk istihbarat servisine para vererek Menderes'in telefonlarını dinlettirecek kadar teşkilata hakim olduğu gibi ilginç olaylar ortaya çıktı.

İdamı
Yüksek Adalet Divanı 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda 15 kişinin idamına, 31 kişinin ömür boyu hapse mahkûm edilmesine karar verdi. Geri ka­lan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen ha­pis cezaları veya beraat kararı verildi. Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi ise Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Ey­lül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961'de İmralı Adası'nda öğlen 13.21’de idam edildi. ABD başkanı Kennedy, Fransa Cumhurbaşkanı Charles De Goulle, Pakistan devlet başkanı Eyüphan ve İran Şahı Rıza Pehlevi idamlardan önce idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi'ne defalarca çağrıda bulunmuştur.
 

Bu konuyu görüntüleyen kullanıcılar

Geri
Üst Alt